خالد اسلامبولی کیست؟ | از افسر ارتش تا نماد اسلام‌گرایی افراطی در جهان عرب

رویداد۲۴ | خالد الاسلامبولی یکی از جنجالی‌ترین چهره‌های معاصر خاورمیانه است که نامش با یکی از مهم‌ترین تحولات سیاسی قرن بیستم در جهان عرب گره خورده است: ترور انور سادات، رئیس‌جمهور مصر. اسلامبولی بعد‌ها به یکی از نماد‌های مقاومت اسلام‌گرایانه علیه روند سازش با اسرائیل تبدیل شد، و در ایران، سال‌هاست که نامش بر خیابانی در پایتخت نشسته است. اما این روزها، بار دیگر نام او در تیتر اخبار قرار گرفته؛ آن‌هم در پی زمزمه‌هایی مبنی بر تغییر نام خیابان «خالد اسلامبولی» به «شهید سید حسن نصرالله» در تهران، اقدامی که به گفته منابع مطلع سیاسی، نشانه‌ای از تمایل جمهوری اسلامی به بهبود روابط با مصر تلقی شده است.

خالد اسلامبولی کیست؟

خالد احمد شوقی الاسلامبولی در ۱۵ ژانویه ۱۹۵۵ در استان المنیا در مصر متولد شد. پدرش، احمد شوقی الاسلامبولی، مشاور حقوقی و از اهالی مصر علیا بود، و مادرش، قدریه علی یوسف، اصالتی ترکی داشت. او در محیطی مذهبی و محافظه‌کار رشد کرد، اما به ارتش مصر راه یافت. پس از فارغ‌التحصیلی از آکادمی نظامی مصر، با درجه ستوان دومی وارد یگان توپخانه ارتش شد و تا سال ۱۹۸۰ به عنوان افسر اجرایی و فرمانده‌ی یک آتشبار در تیپ ۱۱۶ توپخانه فعالیت کرد.

ورود خالد اسلامبولی به جنبش‌های اسلام‌گرا

اسلامبولی در میانه دوره فعالیت نظامی خود، جذب گروه جهاد اسلامی مصر شد؛ گروهی که هدف خود را سرنگونی دولت سکولار مصر و برپایی حکومت اسلامی اعلام کرده بود. در آن دوران، فضای سیاسی مصر به شدت ملتهب بود و بخشی از جریان‌های اسلام‌گرا نسبت به سیاست‌های صلح‌جویانه انور سادات با اسرائیل، خشمگین بودند. سادات در سال ۱۹۷۹، با امضای معاهده کمپ‌دیوید، مصر را به نخستین کشور عربی بدل کرد که اسرائیل را به رسمیت شناخت. همین مسئله برای اسلامبولی و همراهانش خط قرمزی بود که نمی‌توانستند از آن عبور کنند.

عملیات ترور انور سادات توسط خالد اسلامبولی

در ششم اکتبر ۱۹۸۱، ارتش مصر سالگرد پیروزی در جنگ ۱۹۷۳ علیه اسرائیل را با رژه نظامی بزرگی جشن می‌گرفت. خالد اسلامبولی که یگانش به طور ناگهانی به جای یک یگان دیگر برای حضور در این مراسم انتخاب شده بود، با سه نفر دیگر از همدستانش شامل گروهبان عبدالحمید عبدالسلام، سرباز حسین عباس و سرباز عطا طیال حمیده راهیل، برنامه‌ای مرگبار را اجرایی کرد.

در حالی که کامیون حامل آنان در حال عبور از مقابل جایگاه مقامات بود، چهار نفر ناگهان از کامیون پریدند، نارنجک‌هایی به سمت جایگاه پرتاب کردند و با رگبار گلوله، رئیس‌جمهور مصر و چند تن از همراهانش را به قتل رساندند. اسلامبولی شخصاً به سمت سادات دوید و او را هدف قرار داد. این عملیات تنها چند دقیقه طول کشید، اما بازتاب آن در تاریخ معاصر مصر و منطقه تا سال‌ها ادامه یافت.

دستگیری و اعدام خالد اسلامبولی

خالد الاسلامبولی و همدستانش بلافاصله پس از ترور بازداشت شدند. در جریان دادگاه نظامی، اسلامبولی مسئولیت عملیات را بر عهده گرفت و دلیل اصلی اقدام خود را «خیانت سادات به آرمان فلسطین و اسلام» عنوان کرد. او در ۱۵ آوریل ۱۹۸۲، در حالی که ۲۷ سال داشت، به همراه چند نفر دیگر، تیرباران شد.

واکنش‌ها به اعدام خالد اسلامبولی

مرگ خالد اسلامبولی پایان راه او نبود. بسیاری از جریان‌های اسلام‌گرای افراطی، او را شهیدی در راه اسلام دانستند. در ایران، تنها چند ماه پس از ترور سادات، خیابانی در تهران به نام او نامگذاری شد و حتی تمبر یادبودی با تصویر او در حال فریاد کشیدن از پشت میله‌های زندان منتشر شد. ایران در آن زمان روابط چندان خوبی با مصر نداشت، به‌ویژه به‌خاطر نزدیکی قاهره به اسرائیل و حمایت از پیمان کمپ‌دیوید.

در سال ۲۰۰۴، شورای شهر تهران تصمیم گرفت نام خیابان اسلامبولی را به «انتفاضه» تغییر دهد، در راستای تلاش‌هایی برای بهبود روابط با قاهره در دولت اصلاحات. هرچند این تغییر اجرایی نشد، اما بیانگر حساسیت سیاسی نام اسلامبولی در روابط دیپلماتیک ایران بود. حالا، در سال ۲۰۲۵، مجدداً ایران زمزمه‌هایی مبنی بر تغییر نام این خیابان مطرح شده؛ این بار به نام «شهید سید حسن نصرالله»، دبیرکل حزب‌الله لبنان. به گفته یک منبع سیاسی مطلع ایرانی، این اقدام می‌تواند گامی در مسیر عادی‌سازی روابط میان تهران و قاهره باشد.

خانواده افراطی اسلامبولی

خالد اسلامبولی تنها چهره افراط‌گرا در خانواده‌اش نبود. برادر کوچکتر او، محمد شوقی الاسلامبولی، نیز در ۲۲ ژوئن ۱۹۹۵ اقدام به ترور حسنی مبارک، جانشین سادات، در مسیر فرودگاه آدیس‌آبابا کرد. اگرچه عملیات او ناکام ماند.

در دهه‌های بعد، گروه‌هایی با نام «گردان‌های اسلامبولی» در مناطق مختلفی، چون قفقاز و پاکستان مسئولیت حملات تروریستی متعددی را برعهده گرفتند. این گروه‌ها، با الهام از خالد اسلامبولی، خود را بازتابی از «جبهه مقاومت اسلامی» معرفی می‌کردند. در سال ۲۰۱۲، مادر اسلامبولی در مصاحبه‌ای با خبرگزاری فارس اعلام کرد که به فرزندش افتخار می‌کند، چون «از اسلام دفاع کرده است».